Một Thí Dụ Rất Khó Dịch trong George Orwell “1984”: Luận Tiêu Diệt Ngôn Ngữ!

Trích đoạn:

This was done partly by the invention of new words, but chiefly by eliminating undesirable words and by stripping such words as remained of unorthodox meaning, and so far as possible of all secondary meanings whatever. To give a single example. The word free still existed in Newspeak, but it could only be used in such statements as “This dog is free from lice” or “This field is free from weeds”. It could not be used in its old sense of “politically free” or “intellectually free”, since political and intellectual freedom no longer existed even as concepts, and were therefore of necessity nameless.

Chuyển ngữ sang tiếng Việt:

Việc tiêu diệt ngôn ngữ được thực hiện một phần bằng cách tạo ra từ mới, nhưng chủ yếu là loại bỏ những từ ngữ chúng không chấp nhận bằng cách quy chụp những từ ngữ này có những nghĩa phản cách mạng, và cũng bỏ luôn tất cả các nghĩa phụ nếu có thể. Xin được đơn cử một thí dụ. Từ “tự đo” cũng còn tồn tại trong Ngôn Ngữ Mới, nhưng nó chỉ được sử dụng trong những câu như “Con chó này được tự do khỏi những con rận” hoặc “cách đồng này được tự do khỏi cỏ dại”. Ý nghĩa cổ điển của nó như “nền chính trị tự do” hoặc “tự do tư tưởng” thì không được sử dụng, vì tự do chính trị và tự do tư tưởng không còn tồn tại dù chỉ là ở dạng khái niệm, và do đó cần phải được quên lãng.

*
* *

Trong “1984“, Oldspeak là Ngôn Từ Chế Độ Cũ, đồi trụy phản động, Newspeak là Ngôn Ngữ, Ngôn Từ của cách mạng!

— Một cách so sánh có lẽ không khác văn phong của “Trại Súc Vật” mấy!

Trong trích đoạn trên, ý ông muốn nói: nếu không xóa bỏ được những từ ngữ chúng muốn xóa bỏ, thì chúng sẽ loại bỏ một vài ý nghĩa quan trọng, có thể khiến cho người dân suy nghĩ về số phận của họ, do đó có thể tạo nên ý thức chống đối, phản kháng.

Thí dụ ông sử dụng là loại bỏ những ý nghĩa quan trọng của chữ “free“: một thí dụ vô cùng súc tích dễ hiểu.

Xin lưu ý trong ngữ pháp chữ “free” là tính từ, trạng từ và động từ.

Nhưng các thí dụ này rất khó dịch sát nghĩa sang tiếng Việt!

Trong trích đoạn này: nếu dịch thuần Việt, thì đoạn văn hoàn toàn vô nghĩa. Còn nếu dịch sát nghĩa ( như tôi đã thử ) thì đoạn tiếng Việt hoàn toàn ngô nghê ngốc nghếch:

“This dog is free from lice” = “Con chó này được tự do khỏi những con rận”

“This field is free from weeds” = “Cách đồng này được tự do khỏi cỏ dại”

Thuần Việt thì phải dịch là:

Con chó này không có rận = This dog has no lice.

Cách đồng này không có cỏ dại = This field has no weeds.

*
* *

Làm sao vẹn cả đôi đường?

Cụ Lộc Đình Nguyễn Hiến Lê có viết: các ngôn ngữ Tây Âu và Việt Nam rất khác nhau. Do đó, có những trường hợp chúng ta không thể dịch thuần túy được, mà phải có phần uyển chuyển sáng tạo ở trong đó.

Ngoại ngữ chính của cụ là Pháp, Tàu và Anh.

Có lẽ đây là trường hợp chúng ta cần có sự uyển chuyển? Nhưng phải uyển chuyển như thế nào?

12/04/2018

---