Kiến trúc các “Tòa Thánh” Cao Đài, bước vào cửa chính, là một cái “sảnh”: một bức tường ở giữa, có hai cửa hai bên đi vào “chính điện”.
Trên bức tường này có hình ba “vị thánh” như hình đính kèm.

1. Cái ông viết chữ Việt Nho là Cụ Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm.
2. Cái ông viết tiếng Pháp là đại Văn Hào Victor Hugo. Ông cụ là tác giả của những tác phẩm nổi tiếng đã được dịch sang chữ Quốc Ngữ như:
a. Những Kẻ Khốn Cùng.
b. Vô Gia Đình.
v.v…
3. Cái ông đứng dâng mực là Tôn Dật Tiên. Một trong những đầu lĩnh của Cuộc Bạo Loạn Tân Hợi 1911 Phản Tây Dương Phục Đại Thanh ở bên tàu.
Dật Tiên chủ trương thành lập nước Cộng Hòa Đại Hán. Trong khi các đầu lĩnh khác như Tư Lệnh ( rất tài giỏi ) Viên Thế Khải muốn tiếp tục chế độ quân chủ, nên đã lên ngôi Hoàng Đế. Tàu lâm vào cảnh loạn lạc quân phiệt.
Dật Tiên nổi tiếng với nhận xét dân An Nam Mít như sau:
— Cái giống dân đó là nô lệ căn tính! Suốt đời sẽ không khá nổi, suốt đời sẽ là tôi mọi cho Pháp Lang Sa.
Tổ tiên của Dật Tiên vốn cũng là một Việt nam-man ( một giống Việt man rợ ở phương Nam ) được giống Hán “khai hóa”!
Cao Đài tin rằng: cả Victor Hugo và Tôn Dật Tiên là “hóa thân” kiếp sau của Cụ Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm!!
a. Tôi không phản đối thờ Cụ Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm vì lý do sau đây:
— Cổ kim lịch sử của Việt Nam, chưa có ai điều binh khiển tướng, nhìn xa trông rộng bằng Cụ. Một ông Nguyễn Hoàng đầy tham vọng, tuy thân cô thế cô, giữ lại ở đất Bắc trước sau cũng tạo ra loạn lạc. Di Nguyễn Hoàng vào phương Nam đạt hai lợi: 1. giữ cho đất Bắc yên ổn. 2. Sử dụng cái tham vọng của Nguyễn Hoàng để lấn đất tìm đường xuôi Nam tiếp tục ( và Cụ đã thành công trong lượng định của mình. Dân Đại Việt chiếm được nhiều đất, gây đau thương cho nhiều dân tộc khác. ) Dù vậy, là một người Việt Nam tôi sẽ thờ Cụ.
b. Cụ Victor Hugo, một con người nhân bản, cái nhân bản toát lên trong các tác phẩm của cụ. Thờ cụ thì hơi có gì đó kỳ kỳ!
c. Dật Tiên thì không đáng chút nào! Quên tổ quên tông, quân thân phận bị đồng hóa! Hóa thân của Trạng Trình thì không thể nào ăn nói mất dạy như vậy được.
— Không hiểu mấy ông thần Cao Đài nghĩ cái gì! Dù sao để cho Dật Tiên cái job dâng mực, tôi cũng cảm thấy an ủi được phần nào!
*
* *
Trong bức tranh, cụ V. Hugo viết:
Dieu et Humanité: Vũ Trụ và Nhân Bản
Amour et Justice: Thương Yêu và Công Lý
Hai đời “giáo chủ” đầu tiên của Cao Đài đều là dân có liên hệ với Mẫu Quốc Lang Sa. Đặc biệt ông “giáo chủ” thứ hai Hộ Pháp Phạm Công Tắc ( một loại thò lò chính trị ), Phạm Công Tắc đã sử dụng những kiến thức phổ thông của ông ta để lừa bịp những người dân quê chất phác:
— Truyền hình đã có rồi, trong một buổi lên đồng, ông ta tuyên bố mai mốt chúng ta sẽ mang gánh hát về nhà!
Dù sao, Cao Đài cũng là một chứng tích lịch sử: lịch sử đặc thù của phương Nam non trẻ, hợp chủng.
25/12/2018