Hồi nhỏ ở Việt Nam, đọc những Trường Ca Odessey của Homer, Robinson Crusoe, Đảo Châu Báo, các truyện viễn du của Jules Vern, hay huyền thoại Sinbad trong “1001 Đêm” v.v… mỗi lần những anh hùng phiêu lưu gặp hoạn nạn thập tử nhất sinh tôi thường tự hỏi sao họ lại phiêu lưu như vậy để làm gì?
Rồi khi đọc cụ Lệ Thần Trần Trọng Kim, gặp một tên phiêu lư du thủ du thực Lang Sa Đồ Phổ Nghĩa — một dạng “fortune hunter” — một kẻ ngoại nhân lạ nước lạ cái ở Tàu và Việt mà nắm đầu một đống mấy anh Tàu, anh Việt quay vòng vòng… Rồi chính tên này cũng gây cho triều Nguyễn rất nhiều khó khăn, ra yêu sách mà triều Nguyễn vẫn nuốt nhục “tuân lệnh”!
— Lớn lên đọc thêm lịch sử thì hiểu được tại sao triều Nguyễn phải chịu nhục nhã như vậy…
Nhưng cái câu hỏi tại sao những người phiêu lưu Tây Phương lại “chịu chơi” như vậy cũng không hiểu được… Nói chuyện với mấy người Úc, hỏi họ, họ cũng không hiểu. ( Nhà thám hiểm Sir Douglas Mawson của Úc, đã cắm cờ, mang về cho Úc 43% [ bốn mươi ba phần trăm ] lãnh thổ Nam Cực! )
Cụ Tạ Chí Đại Trường, “Lịch Sử Nội Chiến Ở Việt Nam Từ 1771 Đến 1802”, Văn Sử Học xuất bản, Sài Gòn, Việt Nam Cộng Hòa, 1973 — đã trích lại đoạn sau về những tay giang hồ phiêu lưu thám hiểm Tây Phương của thế kỷ 16, 17, 18…
Vì một bao hạt tiêu, họ không ngần ngại cắt cổ nhau, từ chối sự cứu rỗi linh hồn, điều mà ở vào những lúc khác, họ đã tỏ ra rất bận tâm. Cái lối cứng đầu cứng kỳ lạ trong khi theo đuổi ý muốn làm cho họ thách đố với chết chóc ở hàng ngàn hình thức: những rủi ro của biển cả xa lạ, các bệnh kỳ dị và ghê tởm, thương tích, bắt bớ, đói rét, dịch tể, tuyệt vọng. Điều đó làm cho họ trở nên to lớn, anh hùng, bi thống ngay cả trong những ham muốn buôn bán không thỏa mãn của họ, trong khi cái chết lạnh lùng đến đem họ đi không chừa già trẻ. Hình như khó có thể tin rằng nội một lòng tham lam lại thúc đẩy các người ấy theo đuổi ý tưởng một cách liên tục, cố gắng hy sinh một cách kiên trì như vậy… Với chúng ta, những người kế tục mà những thử thách như thế đã tránh khỏi, họ có vẻ sáng rực lên không phải vì những thành quả họ đã đạt được mà là vì chúng ta thấy ở họ những công cụ của định mệnh đã xô đẩy họ đi vào nơi vô định, tuân theo một tiếng nói bên trong, một khích động toàn thể để đi tìm một giấc mộng xa vời…
Cụ Tạ Chí Đại Trường dẫn tài liêu sau:
Hutchison và Berland, Aventuriers au Siam au 17e siècle, BSEI, XXII, 1947, t. 13.
Ít nhiều chắc nhân loại ngày hôm nay — dù vô tình — cũng đã thừa hưởng ít nhiều công sức của những tay anh hùng kiêu bạt này.
06/12/2019.
Việt Nam: Văn Hóa, Chính Trị 