Việt Nam sẽ có cuộc thay đổi: và cuộc thay đổi này sẽ không diễn ra trong trật tự. Những thằng ác ôn loại hạ đẳng: côn an địa phương, dân phòng lưu manh v.v… sẽ là những đứa bị dân giết chết trước!
— Máu của chúng nó giúp thanh tẩy những oán cừu lầm than mà người dân phải chịu đựng mấy chục năm nay.
Lịch sử cận đại Việt Nam đã từng có những cuộc thanh tẩy đám ác ôn hạ đẳng như vậy —
Tạ Chí Đại Trường, Lịch Sử Nội Chiến Ở Việt Nam Từ 1771 Đến 1802, Văn Sử Học xuất bản, Sài Gòn, Việt Nam Cộng Hòa, 1973.
Trang 249, trích Hoàng Lê Nhất Thống Chí:
Đời sống thường nhật đó không phải lúc nào cũng êm đềm trôi qua. Trong giai đoạn chiến tranh này, dân chúng đã trải qua những tai họa khủng khiếp. Ta đã nói tới những thảm cảnh đói ở Thuận Hóa năm 1775, đã tưởng tượng trận dịch tể làm hao mòn 1/2 quân Trịnh ở nơi đó rồi. Hãy nghĩ thêm những khi lính tráng đắc thế như lúc loạn Kiêu binh. Họ phá nhà Huy Quận Công Hòa Đình Bảo “không còn mảnh ngói”, phá cả nhà “những quan thị mọi ngày có tánh khắc khổ mà họ vẫn ghét. Họ còn lùng những người đó mà giết nữa là khác”. Trịnh Tông chém một người để thị oai thì việc phá nhà tạm dừng, nhưng việc bắt người vẫn chưa thôi hẳn ( 2 ). Dân chúng ở Quảng Nam, Thuận Hóa cũng phải chịu áp lực của những người có chút chức vị và bọn lính tráng tàn ngược. Ở Gia Định, lính và cả quan cũng đi trộm cướp, có người chức khá lớn như Cai Cơ Nguyễn Văn Triệu, Ngô Công Thành, Nguyễn Văn Đại ở dinh Vĩnh Trấn. Cấm vệ binh của Nguyễn Ánh được ưu đãi, quyền lớn nên có kẻ kẻ giả mạo để đi ăn cướp khỏi bị tội khiến Ánh phải lập thẻ lính để kiểm soát. Lính ngang tàng đến nỗi dân Bắc Hà phải là “cha”!
Cho nên, khi tình thế đảo ngược có dịp trả thù là chúng không từ nan. Quân Trịnh đóng ở Huế khi bị Nguyễn Huệ phá vỡ chạy ra ngoài thành đều bị dân chúng giết chết. Kiêu binh ở tứ trấn khi Nguyễn Khản ủng hộ Trịnh Khải chống họ, họ trốn đi qua các làng xóm buột miệng nói lộ ra tiếng Thanh Nghệ đều bị dân quê bắt giết, đành phải giả người câm đi ăn xin cùng đường. Một hoạt cảnh mà Hoàng Lê kể lại nói lên đầy đủ thái độ dân đối với quan lính trong thời loạn:
“Khi Tây Sơn vào Thăng Long, Kiêu Binh chạy ra các làng bị dân quê kể tội kiêu lộng ngày trước không chứa chấp và làm nhục nhã đủ đường. Có người cổi trần trùng trục hốt hoảng ở phía trong thành chạy ra khi qua cửa ô bị dân ở đó trông thấy và chỉ mặt nói:
Thằng bụng phệ kia có lẽ là lính Nhưng Kiện, lôi cổ nó lại mà đánh chết đi.
Người ấy vội đáp:
— Không phải, ta là quan Huyện Úy huyện Thọ Xương đây.
Mọi người cùng cười:
— Người ta bảo ‘ông huyện to bụng’ thật không sai.
Người ấy cũng cười rồi đi.” ( 1 )
—
( 2 ) Hoàng Lê, t. 30
( 1 ) Hoàng Lê, t. 76
Oán cừu âm ỉ triền miên, thời thế thay đổi, dân nổi điên lên, lúc đó sẽ không có ông Sư, ông Linh Mục, ông Mục Sư nào có khả năng làm thuyên giảm cơn giận dữ của dân chúng!
Chú thích:
“Quân điếu phạt trước lo trừ bạo” — Bình Ngô Đại Cáo, Gián Nghị Đại Phu Ức Trai Nguyễn Trãi.
Nguyễn Khản — chính là anh trai của cụ Tiên Điền Nguyễn Du. Không so sánh được với cụ Tiên Điền, nhưng ông cũng là một người có khả năng thi phú. Rất thân với Chúa Trịnh: đã từng làm thơ giọng cợt nhã, sai người mang trình Chúa Trịnh để xin trà quý về uống.
Cả cụ Nguyễn Khản và Nguyễn Du đều bài Tây Sơn một cách kịch liệt!
Việt Nam: Văn Hóa, Chính Trị 