Bansir, người đóng xe [1] ở Babylon, đã hoàn toàn nãn lòng. Từ chỗ ngồi của ông bên cạnh bức tường thấp bao quanh nhà mình, ông buồn bã nhìn căn nhà đơn giản của mình và xưởng đang mở cửa, trong đó có một chiếc xe đang đóng dở dang.
Vợ của ông thường xuyên xuất hiện nơi cánh cửa đang mở. Những cái nhìn lặng lẽ lướt qua của bà về hướng ông đã nhắc cho ông nhớ là thực phẩm trong nhà đã gần hết và ông nên làm cho xong chiếc xe, đóng và đẽo, đánh bóng và sơn phết, kéo thật căng những miếng da vào vành các bánh xe, đóng xong để đi giao và ông có thể nhận tiền công từ người khách hàng giàu có của ông.
Dầu thế, thân thể to lớn vạm vỡ của ông vẫn hờ hững ngồi yên dựa vào tường. Não bộ chậm chạp của ông đang kiên nhẫn vật lộn với một vấn đề mà ông chưa tìm được câu trả lời. Mặt trời nhiệt đới, nóng bỏng, điển hình của vùng thung lũng sông Euphrates, đang thiêu đốt ông không thương tiếc. Những giọt mồ hôi toát ra trên trán ông và im lặng nhểu xuống biến mất trong bộ ngực lông lá như rừng của ông.
Xa xa bên kia nhà của ông là những bức tường cao ngất bao quanh cung điện của nhà vua. Gần đó, chẻ bầu trời xanh thẳm, là đỉnh được sơn phết của Tháp Bel. Núp bóng của những kiến trúc vĩ đại như vậy là căn nhà đơn giản của ông và của rất nhiều người khác không được sạch sẽ lắm và không được chăm sóc đàng hoàng. Babylon đã là như vậy đó — những kiến trúc vĩ đại và những khu nhà ổ chuột xen lẫn nhau, của sự giàu có lóa mắt và sự nghèo khổ tột cùng, tụ lại xung quanh nhau không theo một kế hoạch hoặc hệ thống nào trong phạm vi bảo vệ của tường thành.
Đằng sau ông, nếu như ông chịu khó quay lại nhìn, là những chiếc xe của những người giàu có ồn ào chen lẫn nhau và tập trung bên cạnh những người đi giao hàng mang giày và cả những người ăn mày chân đất. Thậm chí những người giàu có cũng bị ép phải rẽ vào những ngõ hẽm bẩn thỉu nhường đường cho một hàng thật dài các nô lệ tải nước, đang thi hành “Công Vụ Hoàng Đế,” mỗi người trong bọn họ mang một thùng nước thật nặng bằng da dê về tưới các vườn hoa treo.
Bansir đang thật chìm đắm trong suy nghĩ của ông nên không nghe hoặc lưu ý đến sự náo loạn lộn xộn của thành phố bận rộn. Tiếng tưng tưng bất chợt từ những chiếc dây của cây đàn lia quen thuộc đã đánh thức ông ra khỏi mơ màng của mình. Ông quay lại và nhìn vào khuôn mặt nhạy cảm, đang mỉm cười của bạn thân của ông — Kobbi, nhạc sĩ.
“Cầu mong các Thần Linh thật rộng lượng với ông, bạn tốt của ta,” Kobbi bắt đầu bằng lối chào hỏi cầu kỳ. “Tuy nhiên, hình như các Thần Linh đã thật hào phóng với ông rồI, nên ông không cần làm việc. Tôi thành thật mừng vận may của ông. Hơn nữa, tôi muốn được chia sẻ với ông. Chắc vậy, túi tiền của ông chắc phải căng phồng lên nếu không thì ông phải bận rộn làm việc trong xưởng của ông, xin lấy ra chỉ hai đồng ít ỏi thôi và cho tôi mượn cho đến khi sau buổi tiệc của các nhà quý tộc vào đêm nay. Ông sẽ không nhớ đã cho tôi mượn thì chúng được hoàn lại cho ông.”
“Nếu như tôi đã có hai đồng,” Bansir buồn rầu trả lời, “tôi sẽ không cho ai mượn cả — ngay cả ông, người bạn thân nhất trong các bạn của tôi; vì chúng sẽ là gia tài của tôi — toàn bộ gia tài của tôi. Không có người nào cho mượn toàn bộ gia tài của mình, cho dù người đó là bạn thân nhất của anh ta.“
“Cái gì,” Kobbi kêu lên với sự ngạc nhiên thành thật, “ông không có một đồng trong túi à, vậy mà ông ngồi đó như một bức tượng! Tại sao không hoàn tất cái xe đó đi? Làm thế nào để thỏa mãn được sự thích ăn uống sang trọng của ông? Không giống ông chút nào, ông bạn ạ.
Nguồn sinh lực bất tận của ông đâu rồi? Có chuyện làm ông buồn à? Các Thần Linh đã mang lại những lo âu cho ông à?”
“Chắc là sự hành hạ của các Thần Linh,” Bansir đồng ý. “Nó bắt đầu với một giấc mơ, một giấc mơ vô nghĩa, trong mơ tôi đã nghĩ tôi là một người khá giả. Trên thắt lưng của tôi là túi tiền thật to, nặng trĩu tiền bạc. Và tôi liệng những đồng tiền cho những người ăn mày một cách thoải mái không do dự; và những đồng tiền bạc nữa mà tôi đã mua quần áo đẹp cho vợ tôi và mua cho tôi bất cứ thứ gì tôi thích; và những đồng tiền vàng làm cho tôi thật an tâm về tương lai và không ngần ngại tiêu xài những đồng tiền bạc. Đó là một cảm giác thật vui sướng và hài lòng! Ông sẽ không nhận ra tôi là người bạn cực khổ của ông đâu. Ông cũng sẽ không nhận ra vợ tôi, khuôn mặt bà ấy không còn những vết nhăn cơ cực và tỏa sáng hạnh phúc. Một lần nữa bà ấy trở thành cô gái luôn tươi cười vào những ngày đầu khi chúng tôi mới cưới.”
“Một giấc mơ thú vị, thật vậy,” Kobbi bình luận, “nhưng tại sao những cảm giác thích thú mà nó khơi dậy biến ông thành bức tượng âu sầu như vậy?”
“Tại sao, thật vậy! Vì khi tỉnh dậy và nhớ rằng túi tôi trống rỗng, cảm giác nổi loạn chiếm lấy tôi. Chúng ta hãy bàn việc này, vì, như các thủy thủy thường nói, chúng ta đồng thuyền, ông và tôi. Khi còn nhỏ, chúng ta cùng đến các thầy tu để học hỏi sự khôn ngoan sáng suốt. Khi còn thanh niên, chúng ta cùng nhau tiêu khiển vui chơi. Ở tuổi trưởng thành, chúng ta luôn là bạn thân. Trong tầng lớp của chúng ta, chúng ta là những người ăn nên làm ra. Chúng ta mãn nguyện làm việc thật nhiều giờ và tiêu xài tiền chúng ta làm ra thật thoải mái. Trong những năm đã trôi qua chúng ta làm ra được nhiều tiền, vậy mà để biết được những sung sướng có được từ sự giàu có, chúng ta phải mơ về chúng. Hừ! Chúng ta không gì hơn là những con cừu ngu ngốc à? Chúng ta sống trong thành phố giàu nhất trên thế giới. Các du khách xác nhận là không có thành phố nào giàu hơn. Xung quanh chúng ta sự giàu có được phô trương ra, nhưng sự giàu có này bản thân chúng ta không có chút gì cả. Sau nửa đời làm việc cực nhọc, ông, người bạn thân nhất trong các bạn của tôi, có một túi tiền rỗng tuếch và nói với tôi, ‘Tôi có thể mượn số tiền vặt hai đồng cho đến khi sau buổi tiệc của các quý tộc vào tối nay không?’ Lúc đó, tôi trả lời gì? Có phải tôi nói ‘Đây là túi tiền của tôi; và tôi vui lòng chia sẻ tiền trong đó với ông’? Không, tôi thừa nhận là túi tiền của tôi cũng rỗng tuếch như của ông vậy. Chuyện gì vậy? Tại sao chúng ta không thể có bạc và vàng — có dư ngoài số chi tiêu cho thực phẩm và quần áo?”
“Cũng nên xem xét lại, những đứa con trai của chúng ta,” Bansir tiếp tục, “có phải là chúng không theo dấu chân của cha chúng? Chúng nó và gia đình chúng và các con trai của chúng và gia đình của các con trai của chúng có cần phải sống trọn đời chúng giữa các kho báu như vàng bạc, và tuy nhiên, giống như chúng ta, chịu vui lòng tiệc tùng với sữa dê chua vào cháo?”
“Chưa bao giờ, trong tất cả các năm tháng chúng ta làm bạn, ông đã nói chuyện như vầy trước đây, Bansir.” Kobbi bối rối.
“Chưa bao giờ trong những năm đó tôi đã suy nghĩ như vầy trước đây. Từ sáng sớm cho đến khi bóng tối buộc tôi ngừng, tôi đã làm việc cực khổ để đóng những chiếc xe tốt nhất mà con người có thể đóng, luôn mỏng manh hy vọng rằng một ngày nào đó các Thần Linh sẽ nhận ra những việc làm xứng đáng của tôi và ban cho tôi sự thịnh vượng phi thường. Các Thần Linh đã chưa bao giờ ban cho tôi điều này. Cuối cùng, tôi đã cảm nhận được rằng họ sẽ không bao giờ ban cho tôi. Do đó, tim tôi thật âu sầu. Tôi muốn được là người khá giả. Tôi muốn làm chủ đất đai và gia súc, có áo quần đẹp và tiền trong túi. Tôi sẵn sàng dốc toàn sức lực làm việc để có được những thứ này, với tất cả khả năng của đôi tay, với tất cả sự khéo léo của đầu óc, nhưng tôi ước rằng các việc làm cực nhọc của tôi được hậu thưởng công bằng. Chúng ta làm sao vậy? Một lần nữa tôi hỏi ông! Tại sao chúng ta không thể có được phần chính đáng của chúng ta, những thứ mà chúng ta thích mà những người có vàng mua được chúng thật nhiều?”
“Tôi biết được câu trả lời à!” Kobbi trả lời. “Tôi cũng không được thỏa mãn hơn ông. Số tiền tôi làm ra từ cây đàn lia biến đi nhanh lắm. Tôi thường phải khổ tâm tính toán để gia đình tôi không bị đói khát. Và nữa, trong lòng tôi thật khao khát có được cây đàn lia đủ lớn để nó thật sự có thể đàn lên chuỗi nhạc vang vọng xuyên qua tâm trí tôi. Với một nhạc cụ như vậy tôi có thể gảy lên những khúc nhạc ngọt ngào ngay cả Hoàng Đế cũng chưa bao giờ được nghe.”
“Ông sẽ có một cây đàn lia như vậy. Không có người nào ở Babylon có thể làm nó phát ra những dòng nhạc ngọt ngào hơn ông; những điệu nhạc thật ngọt ngào, không chỉ Hoàng Đế nhưng cả chính các Thần Linh sẽ rất vui sướng được nghe các điệu nhạc của ông. Nhưng làm thế nào ông có thể có được cây đàn như thế trong khi cả ông và tôi đều nghèo túng như những nô lệ của Hoàng Đế vậy? Hãy lắng nghe tiếng chuông! Họ đang đi đến.” Ông chỉ tay vào hàng người thật dài không mặc áo, những người tải nước ướt đẫm mồ hôi đang khổ nhọc lê bước nặng nề trên con đường hẹp từ phía dòng sông. Mỗi hàng ngang có năm người họ tiến bước, oằn lưng dưới trọng lượng của thùng nước da dê.
“Một người bảnh bao, người dẫn đầu các nô lệ.” Kobbi chỉ vào người mang chuông đi đầu đoàn người và không mang gánh gì cực nhọc. “Một người nổi bật trong quốc gia của ông ta, thật dễ thấy.”
“Có rất nhiều người mặt mày sáng sủa trong bọn họ,” Bansir đồng ý, “họ cũng là những người như chúng ta vậy. Những người cao ráo tóc vàng của phương Bắc, những người da đen hay cười đùa của phương Nam, những người da nâu nhỏ bé từ những quốc gia lân cận. Tất cả họ cùng nhau mang nước từ sông đến các vườn hoa treo, đi tới đi lui, ngày qua ngày, năm này qua năm khác. Không có niềm hạnh phúc trong tương lai. Ngủ trên những chiếc giường trải rơm — ăn cháo nấu bằng lúa mì tồi. Tội nghiệp họ quá, Kobbi!”
“Tôi tội nghiệp cho họ! Tuy nhiên, chúng ta đâu hơn gì họ, mặc dù chúng ta gọi mình là người tự do.”
“Điều đó đúng, Kobbi, mặc dù ý nghĩ đó không vui gì cho mấy. Chúng ta đâu muốn sống cuộc đời nô lệ. Làm việc, làm việc, làm việc! Không đi đến đây cả.”
“Chúng ta không thể tìm ra bằng cách nào những người khác có được vàng và làm như họ à?” Kobbi lý luận.
“Có thể là có những bí mật chúng ta có thể học được nếu như chúng ta đi tìm chúng từ những người đã biết chúng,” Bansir trầm tư trả lời.
“Trong ngày hôm nay,” Kobbi gợi ý, “tôi đã đi ngang qua người bạn cũ của chúng ta, Arkad, ngồi trong chiếc xe nạm vàng của ông ấy, ông ấy đã không phớt lờ tôi như những người trong địa vị của ông ấy thường cho họ có quyền làm như vậy. Thay vào đó, ông ấy đã vẫy tay chào lại đám đông những người đã chào ông ấy, và đã cười đầy tình bạn bè với Kobbi, nhạc sĩ.”
“Người ta cho rằng ông ấy là người giàu có nhất trong toàn Babylon,” Bansir trầm ngâm suy nghĩ.
“Giàu đến nỗi người ta nói Hoàng Đế kêu gọi sự giúp đỡ vàng ngọc của ông ấy với công việc tài chính,” Kobbi trả lời.
“Giàu quá,” Bansir ngắt lời, “tôi sợ rằng nếu tôi gặp ông ấy trong bóng tối của đêm đen, tôi sẽ cướp lấy túi tiền đầy ắp của ông ấy.”
“Nói bậy,” Kobbi trách, “sự giàu có của một người không phải trong túi tiền mà ông ta mang theo người. Một túi tiền đầy ắp sẽ mau chóng cạn đi nếu không có một dòng suối vàng để làm cho nó đây lại. Arkad có một nguồn thu nhập luôn giữ cho túi tiền của ông ta đầy ắp, bất kể ông ấy tiêu xài hào phóng ra sao.”
“Nguồn thu nhập, chính là nó,” Bansir buộc miệng. “Tôi ước rằng tôi có một nguồn thu nhập luôn chảy vào túi của tôi không cần biết là tôi ngồi dựa tường hay chu du ở những vùng đất xa xôi. Arkad phải biết làm sao để có được nguồn thu nhập như vậy cho ông ấy. Ông có cho rằng ông ấy có thể khai thông điều đó với một người ngu si như tôi không?”
“Tôi nghĩ rằng ông ấy đã truyền lại kiến thức của ông ấy cho con trai của mình, Nomasir,” Kobbi trả lời. “Có phải là cậu ta đã đi đến Nineveh và, như đã được kể lại ở quán trọ, trở thành, không có sự giúp đỡ nào từ cha của cậu ấy, một trong những người giàu có nhất ở thành phố đó?”
“Kobbi, ông làm cho tôi nghĩ đến một ý nghĩ kỳ cục.” Đôi mắt của Bansir ánh lên tia sáng mới mẻ. “Chúng ta không phải tốn kém gì khi đi xin những lời khuyên khôn ngoan của một người bạn tốt và Arkad lúc nào cũng là bạn tốt. Đừng để ý gì đến chuyện túi tiền của chúng ta rỗng tuếch như tổ chim ưng của năm rồi. Đừng để chuyện đó trì hoãn chúng ta. Chúng ta đã mệt mõi vì nghèo khó khi chúng ta sống giữa sự sang trọng giàu có. Chúng ta muốn trở thành người khá giả. Đi, chúng ta hãy đến gặp Arkad và hỏi làm thế nào mà chúng ta, vâng, chúng ta, có thể được nguồn thu nhập cho chúng ta.”
“Ông phát biểu với sự hưng phấn thật sự, Bansir. Ông mang lại cho tôi một sự hiểu biết mới. Ông làm cho tôi nhận ra lý do tại sao chúng ta chưa bao giờ tìm được chút ít nào của sự giàu có. Chúng ta chưa bao giờ đi tìm nó. Ông đã kiên nhẫn làm việc cực khổ đóng những chiếc xe tốt nhất Babylon. Ông đã dành toàn bộ sức lực mình cho mục đích này. Do đó, ông đã thành công với nó. Tôi đã luôn cố gắng để trở thành một người chơi đàn lia tài giỏi. Và, tôi cũng đã thành công.”
“Với những việc mà chúng ta đã thật tâm cố gắng để đạt được chúng ta đã thành công. Các Thần Linh đã hài lòng để chúng ta tiếp tục theo hướng đó, thật vậy. Bây giờ, cuối cùng, chúng ta nhìn thấy ánh sáng, sáng như mặt trời đang mọc vậy. Nó thúc giục chúng ta học hỏi thêm để chúng ta có thể khá giả hơn. Với sự hiểu biết mới chúng ta sẽ tìm được phương pháp chính đáng để đạt được những ước vọng của chúng ta.”
“Chúng ta hãy đi gặp Arkad vào ngay ngày hôm nay,” Bansir giục.
“Chúng ta rủ những người bạn khác từ thời niên thiếu của chúng ta, họ cũng không hơn gì chúng ta, đi với chúng ta để họ cũng có thể chia sẻ những khôn ngoan sáng suốt của ông ấy.”
“Ông luôn nghĩ đến các bạn bè của ông, Bansir. Do đó ông có rất nhiều bạn. Như ông nói vậy. Chúng ta sẽ đi vào ngày hôm nay và kêu họ đi với chúng ta.”
[1] Dịch chữ chariot. Xe hai bánh không mui, do ngựa kéo. Được dùng làm phương
tiện di chuyển, và dùng trong chiến tranh vào thời đó. Trong sách này, xe và xe
ngựa được dùng dịch chữ chariot. Chú thích của người dịch.
Mục Lục
Người Giàu Nhất Babylon
Lời Nói Đầu
Một Người Đã Mong Ước Được Có Vàng
Người Giàu Nhất Babylon
Bảy Phương Pháp Chữa Trị Túi Tiền Ít Ỏi
Năm Quy Luật Của Vàng
Diện Kiến Nữ Thần May Mắn
Người Cho Vay Vàng Ở Babylon
Những Bức Tường Thành Babylon
Nhà Buôn Lạc Đà Của Babylon
Những Văn Bản Đất Nung Từ Babylon
Người May Mắn Nhất Ở Babylon
Babylon Sử Lược
Việt Nam: Văn Hóa, Chính Trị 