Dẫn đầu thương đoàn của ông, kiêu hãnh trên lưng ngựa, Sharru Nada, thương nhân danh tiếng của Babylon. Ông thích quần áo đẹp và đã mặc những chiếc áo choàng sang trọng đẹp đẽ. Ông thích ngựa chiến và thoải mái cưỡi con ngựa giống Á Rập mạnh mẽ. Nhìn ông không ai đoán được ông đã lớn tuổi. Chắc chắn không ai đã ngờ rằng trong lòng ông đang lo lắng.
Cuộc hành trình từ Damacus thật dài và rất nhiều gian khổ khi vượt sa mạc. Ông không để ý đến những gian khổ này nhiều lắm. Những bộ tộc Á Rập hung tợn háo hức cướp bóc hàng hóa đắt tiền của ông. Ông cũng không sợ bị cướp bóc vì ông có rất nhiều kỵ sĩ bảo tiêu vũ trang đầy đủ theo bảo vệ.
Người thanh niên bên cạnh ông, ông mang hắn theo với ông từ Damacus, hắn làm ông lo lắng. Hắn là Hadan Gula, cháu nội của ân nhân ông trong những năm về trước, Arad Gula, người mà ông cảm thấy ông mang ơn sâu sắc không thể nào trả được. Ông muốn giúp đỡ cháu nội của ân nhân ông, nhưng khi ông xét lại kỹ hơn, nó có vẻ khó khăn hơn ông nghĩ vì chính tại thằng bé này.
Nhìn những chiếc nhẫn và bông tai hắn đeo, ông nghĩ trong lòng, “nó nghĩ kim cương là đồ trang sức của đàn ông, nhưng nó vẫn thừa hưởng được khuôn mặt cương nghị của ông nó. Nhưng ông nội nó đã không mặc những chiếc áo choàng lèo loẹt như vậy. Tuy nhiên, ta đã mang nó theo, hy vọng là nó sẽ bắt đầu tạo dựng lại cho nó, và rời xa các đổ vỡ mà cha nó gây ra từ những của cải mà chúng được thừa hưởng.”
Hadan Gula cắt ngang dòng suy nghĩ của ông, “tại sao ông lại làm việc cực nhọc như vậy, lúc nào cũng đi theo thương đoàn của ông qua những hành trình xa xôi? Chẳng lẽ không bao giờ ông nghỉ ngơi để hưởng thụ hết sao?”
Sharru Nada mỉm cười. “Hưởng thụ à?” Ông lập lại. “Con sẽ làm gì để hưởng thụ nếu như con là Sharru Nada?”
“Nếu con giàu có bằng ông, con sẽ sống như một hoàng tử vậy. Con sẽ không vượt sa mạc nóng bỏng. Có bao nhiêu tiền vô con sẽ xài sạch. Con sẽ mặc những chiếc áo choàng sang trọng nhất và đeo những viên kim cương quý hiếm nhất. Đó là cuộc sống mà con thích, cuộc đời đáng sống.” Cả hai đều cười.
“Ông nội con không bao giờ đeo kim cương cả,” Sharru Nada nói trước khi ông kịp suy nghĩ, sau đó ông nửa đùa nửa thật tiếp tục, “con không chừa thời gian để làm việc à?”
“Việc làm dành cho nô lệ,” Hadan Gula trả lời.
Sharru Nada cắn môi nhưng không trả lời, tiếp tục cuộc hành trình trong im lặng cho đến khi con đường dẫn họ lên dốc. Tại đây ông ghì cương lại và chỉ tay về một thung lũng màu xanh ở đằng xa, “Con thấy không, có thung lũng ở đằng kia đó. Nhìn xuống thật xa và con có thể thấy thấp thoáng những tường thành Babylon. Tháp đó là Tháp Bel. Nếu như mắt con tinh tường con có thể thấy được khói tỏa ra từ ngọn lửa vĩnh hằng trên ngọn tháp.”
“Đó là Babylon à? Con đã luôn luôn muốn được nhìn thấy thành phố giàu nhất trên thế giới này,” Hadan Gula bình luận. “Babylon, nơi mà ông nội con đã bắt đầu sản nghiệp của mình. Nếu như ông nội con còn sống. Chúng con sẽ không bị túng thiếu cùng cực như vầy.”
“Tại sao con lại muốn linh hồn ông nội con nán lại trên thế gian này lâu hơn khoản thời gian Thượng Đế cho phép? Con và cha con vẫn có thể tiếp tục tốt đẹp công việc của ông con.”
“Ồ, chúng con à, không ai có được khả năng của ông con. Cha con và con không biết được những bí mật của ông con để thu hút những đồng tiền vàng.”
Sharru Nada không trả lời nhưng ông buông cương và dáng điệu đầy suy nghĩ ông cưỡi xuống dốc đi về hướng thung lũng. Đằng sau họ thương đoàn bỏ lại đám bụi đỏ. Một lúc sau đó họ đến đại lộ Hoàng Đế và rẻ về hướng Nam xuyên qua những cánh đồng thủy lợi.
Sharru Nada chú ý đến ba ông già đang cày ruộng. Hình như họ quen thuộc một cách kỳ lạ. Thật buồn cười! Chẳng lẽ sau bốn mươi năm mà ba người này vẫn còn cày trên cùng một cánh đồng. Tuy nhiên, có một cái gì đó trong ông bảo rằng họ là những người ông biết. Một người, với nắm tay yếu đuối, giữ lấy cày. Hai người kia cố gắng vất vả đi bên cạnh những con trâu, đánh chúng một cách vô ích để giữ chúng kéo cày.
Bốn mươi năm về trước ông đã ganh tỵ với những người này! Ông đã sẽ rất vui lòng thay đổi hòan cảnh với họ! Nhưng bây giờ thì khác hẳn. Kiêu hãnh ông quay đầu nhìn lại thương đoàn của ông ở phía sau, những con lạc đà và những con lừa được chọn lựa kỷ càng, trên lưng chất đầy những hàng hóa giá trị từ Damacus. Tất cả những thứ này chỉ là một trong số những tài sản của ông.
Ông chỉ tay vào những người cày ruộng, và nói, “họ vẫn còn cày trên cùng một cánh đồng mà họ đã cày trước đây bốn mươi năm.”
“Nhìn họ giống như vậy, nhưng tại sao ông nghĩ họ là những người ông biết trước đây?”
“Ông đã gặp họ ở đó,” Sharru Nada trả lời.
Những ký ức đua nhau chạy qua đầu ông nhanh chóng. Tại sao ông không chôn vùi được quá khứ và sống với hiện tại? Lúc đó ông đã nhìn thấy, như trong tấm hình vậy, khuôn mặt mỉm cười của Arad Gula. Chướng ngại giữa ông và thằng bé tự cao tự đại này được phá tan đi.
Nhưng làm sao ông có thể giúp đỡ thằng bé tự tôn này cùng với những ý nghĩ xài tiền như rác của nó và hai bàn tay đầy kim cương của nó? Ông có nhiều việc làm cho những người sẵn lòng làm việc, nhưng không có việc nào cho những kẻ nghĩ mình hơn người, và việc làm không dành cho mình. Tuy nhiên ông phải làm gì đó cho hắn vì Arad Gula, không phải chỉ là một cố gắng thiếu nhiệt tình. Ông và Arad Gula đã không bao giờ làm gì như thế. Họ không phải là người như vậy.
Một trù tính đến với ông trong khoảnh khắc. Có sự chống đối ông. Ông phải nghĩ đến gia đình ông và danh dự ông. Nó độc ác; nó sẽ làm đau đớn. Là một người quyết định nhanh chóng, ông đã bỏ qua những sự phản đối và quyết định hành động.
“Con có thích muốn nghe ta kể làm thế nào mà ông nội đáng kính của con và ta đã chung vốn làm ăn thật thành công không?” Ông hỏi.
“Tại sao ông nói cho con biết ông làm ra tiền bằng cách nào? Con chỉ cần biết bao nhiêu đó thôi,” hắn lẩn tránh câu hỏi.
Sharru Nada bỏ qua câu trả lời và tiếp tục, “chúng ta sẽ bắt đầu với những người cày ruộng kia. Lúc đó ta khoảng tuổi con. Trong đoàn người trong đó có ta, khi đến gần cánh đồng này hơn, ông già tốt bụng Megiddo, một nông dân, khinh bỉ nhìn những đường cày cạn xợt ẩu tả mà họ đã cày. Megiddo bị xiềng kế bên ta. ‘Nhìn những thằng lười biếng kia,’ ông ấy phản đối, ‘thằng giữ cày không cố gắng để cày sâu xuống, và những đứa giữ các con trâu cũng không giữ chúng trên luống cày. Cày ẩu tả như vậy thì làm sao chúng có thể mong một mùa hoa màu tốt được?’”
“Có phải ông đã nói Megiddo bị xiềng kế bên ông?” Hadan Gula ngạc nhiên hỏi.
“Đúng, những cái gông cổ bằng đồng trên cổ bọn ta và một sợi dây xích nặng nề xiềng bọn ta lại. Kế bên Megiddo là Zabado, kẻ ăn trộm cừu. Ta đã biết hắn lúc ở Harroun. Ở đằng sau cùng là một người mà bọn ta gọi là Cướp Biển vì hắn không cho biết tên. Bọn ta đoán hắn là một thủy thủ vì hắn xâm trên ngực hắn hai con mãng xà quấn lấy nhau theo kiểu các thủy thủ thường xâm. Bốn người bị xiềng trong mỗi một hàng.”
“Ông bị xiềng như một nô lệ à?” Hadan Gula nghi ngờ hỏi.
“Ông nội con không bao giờ nói cho con biết trước đây ta là một nô lệ à?”
“Ông nội con nói về ông thường lắm nhưng đã không bao giờ bóng gió về việc này.”
“Ông nội con là người mà người khác có thể ủy thác những bí mật sâu xa nhất. Con, cũng vậy, là người có thể tín nhiệm, ta không đúng phải không?” Ông nhìn thẳng vào mắt hắn.
“Ông có thể tin cậy vào sự im lặng của con, nhưng con thật kinh ngạc. Xin kể cho con nghe tại sao ông bị trở thành nô lệ?”
Sharru Nada nhún vai, “Bất cứ người nào cũng có thể trở thành nô lệ. Tai họa xảy đến ta vì bài bạc và rượu chè. Ông đã là nạn nhân của sự vô trách nhiệm của anh ông. Trong một lần cãi lộn anh của ta đã giết chết bạn của ảnh. Ta bị đưa ra làm vật thế chân với bà góa phụ, cố gắng tuyệt vọng của cha ta để cho anh của ta không bị luật pháp truy tố. Khi cha ta không kiếm được số tiền vàng để mua lại tự do cho ta, bà ấy giận dữ đã bán ta cho một tên buôn nô lệ.”
“Thật nhục nhã và bất công!” Hadan Gula phản đối. “Nhưng xin cho con biết, ông đã làm sao để được tự do lại?”
“Ta sẽ kể đến đó, nhưng chưa đâu. Hãy để cho ta tiếp tục câu chuyện. Khi bọn ta đi ngang qua, những người cày ruộng kia chế nhạo bọn ta. Một người đã bỏ chiếc nón rách nát của hắn ta ra và cúi người xuống thật thấp, kêu lớn, ‘chào mừng đến Babylon, những người khách của Hoàng Đế. Hoàng Đế đợi các ngài tại những bức tường của thành phố, nơi đó được bày sẵn ra, những viên gạch bùn nung và xúp củ hành.’ Và họ đã cười nghặt nghẽo.”
“Cướp Biển tức giận điên cuồng và nguyền rủa họ thậm tệ. ‘Những người đó có ý gì khi nói là Hoàng Đế đợi chúng ta ở những bức tường?’ Ta đã hỏi ông ta.”
“Ông sẽ phải khiêng gạch để xây tường thành cho đến khi lưng ông gẫy. Có thể chúng sẽ đánh ông đến chết trước khi lưng ông gẫy. Chúng sẽ không đánh tôi đâu. Tôi sẽ giết chúng.”
“Lúc đó Megiddo lên tiếng, ‘đối với tôi không có lý do gì khiến các ông chủ đánh những nô lệ hăng hái, chịu khó làm việc, cho đến chết. Những ông chủ thích những nô lệ chịu khó làm việc và đối xử tốt với họ.’”
“Ai muốn làm việc cực nhọc?” Zabado bình luận. “Những người cày ruộng kia là những người khôn ngoan. Họ không bẽ gẫy lưng họ. Họ chỉ làm việc cầm chừng thôi.”
“‘Các ông không thể tiến thân được khi lẩn tránh việc làm,’ Megiddo phản đối. ‘Nếu như ông cày 10,000 mét vuông, đó là một ngày làm việc hiệu quả và bất cứ ông chủ nào cũng biết. Nhưng khi ông chỉ cày có một nửa, đó là lẩn tránh việc làm. Tôi không lẩn tránh việc làm. Tôi thích làm việc, và tôi thích làm việc có kết quả, vì việc làm là người bạn tốt nhất tôi được biết. Nó mang lại cho tôi tất cả những thứ tốt lành mà tôi đã có, ruộng vườn, gia súc, và hoa màu, tất cả mọi thứ.’”
“‘Thế à, và những thứ đó bây giờ ở đâu?’ Zabado khinh bỉ hỏi. ‘Tôi nghiệm ra tốt nhất nên khéo léo xoay xở không làm việc. Các ông hãy coi Zabado, nếu chúng ta bị bán đi xây tường thành, hắn sẽ đi lấy nước hoặc công việc nhẹ nhàng gì khác khi các ông, những người thích làm việc, sẽ gẫy lưng khiêng gạch.’ Ông ta cười ngu ngơ.”
“Sự kinh hãi chiếm lấy ông đêm đó. Ông không ngủ được. Ông nằm gần chỗ người lính gác, và trong khi những người khác đang ngủ, ông gợi sự chú ý của Godoso người gác phiên đầu tiên. Hắn là một trong những tên kẻ cướp Á Rập, loại người lừa đảo, những loại mà, nếu như nó đã cướp tiền của con, nó cũng sẽ nghĩ đến chuyện phải cắt cổ con.”
“‘Xin cho tôi biết Godoso,’ ông thì thầm, ‘khi chúng ta đến Babylon chúng tôi sẽ bị bán đi xây tường thành phải không?’”
“‘Tại sao ông muốn biết?’ Hắn thận trọng hỏi.”
“‘Ông không thể hiểu à?’ Ông van xin. ‘Tôi còn trẻ. Tôi muốn sống. Tôi không muốn bị khổ sai hoặc bị đánh cho đến chết trong lúc xây tường. Có cách nào để tôi tìm được một ông chủ nhân đạo không?’”
“Hắn thì thầm trả lời, ‘tôi cho anh biết việc này, anh là người tốt, đừng gây khó khăn cho Godoso. Hầu như lúc nào chúng ta cũng đến chợ buôn nô lệ trước nhất. Bây giờ hãy lắng nghe. Khi những người mua nô lệ đến, bảo với họ anh là người chịu khó làm việc, thích làm việc hữu hiệu cho người chủ tốt. Thuyết phục khiến họ muốn mua anh. Nếu họ không mua anh, ngày hôm sau anh sẽ đi khiêng gạch. Việc nặng kinh khủng.’”
“Sau khi hắn đi rồi, ông nằm trên cát ấm, nhìn những vì sao và suy nghĩ về việc làm. Những gì Megiddo đã nói việc làm là người bạn tốt nhất của ông ấy đã làm ta băn khoăn, tự hỏi nếu nó cũng có thể là người bạn tốt nhất của ta hay không. Chắc chắn là nó sẽ giúp ta thoát khỏi tình trạng bi đát này.”
“Khi Megiddo thức giấc, ông thì thầm báo cho ông ấy biết tin mừng. Nó là hy vọng duy nhất của bọn ta khi bọn ta tiến về Babylon. Xế chiều ngày hôm đó khi bọn ta đến gần tường thành và có thể nhìn thấy những hàng người, giống như những con kiến đen vậy, leo lên leo xuống con đường nghiêng cao dốc. Khi bọn ta đến gần hơn, bọn ta thật kinh ngạc trước cảnh hàng ngàn người đang khổ sai; một vài người đang đào trong hào nước, những người khác đang trộn bùn làm gạch. Một số người rất lớn đang mang gạch trong những cái giỏ rất lớn trèo lên những con đường cao dốc đi đến chỗ những người thợ xây? [1]”
“Các đốc công đã chửi mắng các người chậm chạp và quất roi da bò vào lưng những người không đi ngay hàng thẳng lối. Những người tội nghiệp, mệt mõi bước loạng choạng và ngã quỵ dưới sức nặng của những cái giỏ, không bao giờ đứng dậy một lần nữa. Nếu như những cú quất roi không làm cho họ đứng lên nữa, họ sẽ bị đẩy qua bên vệ đường và bỏ đó quằn quại đau đớn. Khi chết họ sẽ bị kéo xuống bỏ chung với đống xác của những người đã quị bên vệ đường, đợi chôn vào những nấm mồ chung. Khi ta nhìn thấy cảnh rùng rợn đó, ta run bắn lên. Vậy đây là những gì chờ đợi con trai của cha ta nếu như ta không được ai mua ở chợ nô lệ.”
“Godoso nói đúng. Bọn ta được dẫn xuyên qua những cổng thành đến nhà tù nô lệ, và buổi sáng hôm sau bọn ta được dẫn ra chợ. Tại nơi này những người còn lại túm tụm với nhau trong nỗi sợ hãi và chỉ có các ngọn roi của những lính canh mới giữ cho họ di chuyển để những người mua có thể khảo xét họ. Megiddo và ông đã hăm hở nói chuyện với tất cả những ai cho phép bọn ta thưa chuyện với họ.”
“Người buôn nô lệ đã dẫn những người lính trong đội Cận Vệ Hoàng Gia lại, và họ còng Cướp Biển và đánh hắn một cách man rợ khi hắn phản đối. Trong lúc họ dẫn hắn đi, ta thấy tội nghiệp hắn.”
“Megiddo đã cảm thấy chỉ một lúc nữa thôi bọn ta phải chia tay. Khi không có người đi mua nào ở gần, ông ấy đã nói chuyện với ta thật nghiêm chỉnh để ghi sâu vào đầu óc ta giá trị của việc làm đối với ta trong tương lai: ‘Một vài người ghét làm việc. Họ biến nó thành kẻ thù của họ. Tốt hơn hết là hãy đối xử với nó như một người bạn, hãy tự làm mình thích nó. Đừng quan tâm đến cực khổ. Nếu ông nghĩ là ông xây được một căn nhà đẹp đẽ, thì kể gì đến những cây xà, cây dầm nặng nề và nhà thật xa giếng nên việc lấy nước trộn hồ đấp vách hơi cực nhọc. Hứa với tôi, cậu bé ạ, nếu như ông có được một ông chủ tốt, hãy hết lòng làm việc cho ông ấy. Nếu như chủ ông không biết ơn những gì ông làm, đừng quan tâm lắm. Hãy nhớ là, làm việc, đàng hoàng, mang lại sự tốt đẹp cho người làm việc. Việc làm sẽ biến người đó thành người tốt hơn.’ Ông ấy đã dừng lại khi một ông nông dân lực lưỡng đi đến chỗ nhốt bọn ta và xem xét bọn ta thật kỹ càng.”
“Megiddo đã hỏi thăm ông ta về ruộng đồng và mùa màng của ông ta, chỉ một lúc sau đó Megiddo đã thuyết phục được ông ta mình là người đắc lực. Sau một lúc thương lượng dữ dội với người buôn nô lệ, người nông dân rút ra một túi tiền đầy áp từ dưới áo choàng của ông ta, và một lúc sau Megiddo đã đi theo ông chủ mới của ông ấy ra khỏi tầm mắt.”
“Một vài người khác được bán trong buổi sáng. Vào buổi trưa Godoso cho ta biết là người buôn nô lệ đã nãn lòng và sẽ không ở lại một đêm nữa nhưng sẽ mang tất cả những người còn lại vào lúc mặt trời lặn đến bán cho người đại diện của Hoàng Đế. Ta đã rất tuyệt vọng khi một người mập mạp, tử tế đến và hỏi xem có người thợ làm bánh nào trong bọn ta hay không.”
“Ta đến gần ông ấy và nói, ‘tại sao một người thợ làm bánh giỏi như ông lại tìm một người thợ khác thua ông về mọi mặt? Có phải là nó sẽ hay hơn nếu ngài dạy cho một người hăng hái như tôi cách làm bánh giỏi giang của ngài? Xin nhìn tôi, tôi còn trẻ, mạnh khoẻ và thích làm việc. Xin cho tôi một cơ hội và tôi sẽ cố gắng hết mình làm ra tiền vàng và tiền bạc cho ngài.’”
“Ông ấy hài lòng với sự hăng hái của ta và bắt đầu thương lượng với người buôn nô lệ người này đã không bao giờ để ý ta từ khi ông ấy mua ta, nhưng bây giờ thì đã hùng hồn nêu ra các khả năng của ta, sức khoẻ tốt, tính tính tình tốt. Ta cảm thấy ta là một con trâu đang bị bán cho một ông hàng thịt vậy. Cuối cùng, ta đã thật vui mừng, cuộc thương lượng ngã ngũ. Ta đi theo ông chủ mới ra khỏi chợ, và nghĩ là ta là người may mắn nhất Babylon.”
“Ta rất thích nơi ở mới của ta. Nana-naid, ông chủ mới, đã dạy cho ta cách xay lúa mạch trong cái cối xay bằng đá đã được đặt ở sân sau, làm thế nào đốt lửa trong lò nướng và làm sao để xay vừng thật nhuyển để làm bánh mật ong. Ta đã có một chỗ ngủ trong nhà kho nơi ông chủ chứa ngũ cốc. Người nô lệ quản gia già cả, bà Swasti, đã cho ta ăn uống đầy đủ và vui lòng với cách ta giúp bà ấy những công việc nặng nhọc.”
“Đây là cơ hội ta đã mong đợi để biến ta thành kẻ đắc lực cho chủ ta và, ta đã hy vọng, tìm kiếm một cách nào đó để lấy lại tự do của ta.”
“Ta đã xin Nana-naid dạy cho ta cách nhào bột làm bánh mì và nướng bánh. Ông đã dạy ta, rất hài lòng với sự hăng hái của ta. Sau đó, khi ta đã thạo việc này, ta đã xin ông ấy dạy cho cánh làm bánh mật ong, và chỉ một thời gian sau ta đảm đang hết mọi chuyện. Ông chủ ta đã vui vẻ được rảnh rang, nhưng bà Swasti lắc đầu không đồng ý. ‘Ngồi không sinh tật,’ bà tuyên bố.”
“Ta cảm thấy đây là lúc mà ta cần phải nghĩ cách làm ra tiền để mua lại sự tự do cho ta. Vì làm bánh xong vào buổi trưa, ta đã nghĩ Nana-naid sẽ chấp thuận nếu ta làm gì sinh lợi vào những buổi chiều và chia tiền ta làm ra với ta. Lúc đó một ý nghĩ đến với ta, tại sao không làm nhiều bánh mật ong hơn và bán dạo cho những người đang đói bụng trên những con đường trong thành phố?”
“Ta đã trình bày kế hoạch của ta như thế này với Nana-naid: ‘Nếu như tôi có thể sử dụng những buổi chiều sau khi làm bánh xong để làm ra tiền cho ngài, có phải là công bằng không nếu như ngài chia cho tôi số tiền tôi làm ra để tôi có thể có tiền riêng để tiêu xài mua sắm những thứ mà tất cả mọi người đều muốn và cần?’”
“‘Công bằng, công bằng,’ ông chấp nhận. Khi ta kể cho ông nghe về kế hoạch đi bán dạo bánh mật ong, ông ấy đã thật vui lòng. ‘Chúng ta sẽ làm như vầy,’ ông ấy đã gợi ý. ‘Anh bán hai bánh với giá một xu, thì nửa xu sẽ là của tôi để trả tiền bột, tiền mật và tiền củi lửa. Phần còn lại, tôi sẽ lấy một nửa, anh sẽ giữ một nửa.’”
“Ta đã thật vui lòng với sự hào phóng của chủ ta về số tiền mà ta có thể giữ lại cho ta, một phần tư số tiền ta thâu vào. Buổi tối hôm đó ta thức thật trễ để làm cái khay đựng bánh. Nana-naid đã cho ta một cái áo choàng cũ để ta có vẻ đàng hoàng hơn, và bà Swasti đã giúp ta vá những chỗ rách và giặt nó sạch sẽ.”
“Ngày hôm sau ta đã làm nhiều bánh mật ong hơn. Chúng nhìn thật ngon lành và có màu nâu trên cái khay trong lúc ta đi dọc theo con đường, rao hàng thật to. Lúc đầu không có người nào có vẻ muốn mua cả, và ta đã chán nản thoái chí. Ta tiếp tục bán, và vào xế chiều khi người ta đói bụng, ta đã bán được bánh và chỉ một lúc sau trên khay không còn gì cả.”
“Nana-naid thật vui lòng với thành công của ta và vui vẻ chia phần với ta. Ta thật vui sướng khi có tiền của riêng mình. Megiddo đã đúng khi ông ấy bảo các ông chủ tán thưởng các việc làm hữu hiệu của các nô lệ của họ. Buổi tối hôm đó ta bị kích thích mãnh liệt với sự thành công của ta khiến ta không ngủ được, và cố gắng tính toán trong một năm ta có thể làm ra bao nhiêu tiền, và ta cần bao nhiêu năm để mua lại sự tự do của ta.”
“Ta đi bánh bán mỗi ngày, không lâu sau đó ta có những khách hàng thường xuyên. Một trong những khách hàng này không ai khác hơn là ông nội của con, Arad Gula. Ông nội con là người buôn thảm và đã bán cho các bà nội trợ, đi từ đầu này đến đầu kia của thành phố, dắt theo một con lừa chất đầy thảm trên lưng và một nô lệ da đen trông chừng. Ông nội con thường mua hai bánh cho ông ấy và hai bánh cho người nô lệ, luôn luôn nấn ná nói chuyện với ta khi họ ăn bánh.”
“Một ngày kia ông nội con nói với ta điều này và ta sẽ mãi nhớ. ‘Tôi thích bánh của cậu, cậu bé ạ, nhưng tôi thích công việc buôn bán cậu đang làm hơn. Tinh thần hăng hái sẽ giúp cậu đi thật xa trên con đường dẫn đến thành công.’”
“Nhưng làm sao con có thể hiểu được, Hadan Gula, ý nghĩa của những lời động viên này đối với một thằng bé nô lệ, đơn độc trong một thành phố to lớn, vật lộn với tất cả những gì mà hắn có trong chính bản thân để tìm đường thoát khỏi tình trạng nhục nhã của hắn?”
“Tháng ngày trôi qua và ta đã tiếp tục để dành thêm tiền trong túi ta. Nó đã bắt đầu có một sức nặng dễ chịu trên thắt lưng ta. Công việc làm chứng minh được là người bạn tốt của ta như Megiddo đã nói. Ta đã thật là sung sướng nhưng bà Swasti đã lo lắng.”
“‘Ông chủ của cậu, tôi sợ là ông ta đã bỏ rất nhiều thời giờ ở các sòng bạc,’ bà đã phản đối.”
“Một ngày kia ta đã vui mừng khôn xiết gặp lại bạn ta Megiddo trên đường phố. Ông ấy đang dẫn ba con lừa chất đầy rau quả ra chợ. ‘Tình trạng của tôi rất sáng sủa,’ ông ấy đã nói. ‘Ông chủ của tôi tán thưởng việc làm hữu hiệu của tôi và cất nhắc tôi lên đốc công. Nhìn nè, ông ấy tín nhiệm việc buôn bán với tôi, và ông ấy cũng mang gia đình tôi lên với tôi. Việc làm đã giúp tôi hồi phục lại từ thất bại to lớn của tôi. Một ngày nào đó nó sẽ giúp tôi mua lại sự tự do của tôi và một lần nữa làm chủ ruộng nương của tôi.’”
“Thời gian trôi qua và Nana-naid càng lúc càng bồn chồn đợi ta đi bán về. Ông ấy đợi khi ta trở về và sẽ hăm hở đếm và chia tiền. Ông cũng đã thúc giục ta đi bán xa hơn để được nhiều tiền hơn.”
“Ta đã thường đi ra khỏi các cổng thành để chào mời những đốc công của các nô lệ xây tường thành. Ta đã ghét trở lại nơi rùng rợn ấy nhưng những đốc công thường mua nhiều bánh. Một ngày kia ta thật ngạc nhiên nhìn thấy Zabado đứng xếp hàng chờ lấy gạch vào giỏ của ông ta. Ông ta hốc hác và còng lưng, trên lưng đầy thương tích và vết roi của các đốc công để lại. Ta cảm thấy tội nghiệp cho ông ta và đưa ông ta một cái bánh, ông ta đã ngấu nghiến nuốt nó như một con thú đói vậy. Nhìn thấy vẻ thèm thuồng tham lam trong mắt ông ấy, ta đã bỏ chạy trước khi ông ta có thể chụp lấy khay bánh của ta.”
“‘Tại sao cậu chịu khó làm việc quá vậy?’ Một ngày kia Arad Gula hỏi ta. Hầu như là cùng một câu hỏi con đã hỏi ta ngày hôm nay, con nhớ không? Ta nói cho ông nội con nghe những gì mà Megiddo đã nói về việc làm, và việc làm đã chứng minh là người bạn tốt của ta. Ta đã kiêu hãnh đưa cho ông nội con xem túi tiền của ta và đã giải thích cho ông ấy biết ta để dành tiền để mua sự tự do của ta.”
“‘Khi được tự do rồi, cậu sẽ làm gì?’ Ông nội con hỏi.”
“‘Lúc đó,’ ta đã trả lời, ‘tôi có ý muốn trở thành một nhà buôn.’”
“Ngay lúc đó, ông nội con đã cho ta biết bí mật của ông ấy. Ta đã chưa bao giờ nghi ngờ điều đó. ‘Cậu không biết là tôi, cũng là một nô lệ. Tôi đang chung phần với ông chủ của tôi.’”
“Ngưng ngay,“ Hadan Gula yêu cầu. ‘Con sẽ không nghe những lời láo khoét phỉ báng ông nội con. Ông nội con đã không phải là nô lệ.’ Mắt hắn long lên giận dữ.”
Sharru Nada đã bình tĩnh. “Ta kính trọng ông nội con phấn đấu vượt lên nỗi bất hạnh của mình và trở thành một công dân trọng yếu ở Damacus. Và con, cháu nội của ông ấy, con có được đúc cùng một khuôn với ông nội con không? Con có đủ can đảm để đối diện sự thật, hay là con muốn sống trong ảo tưởng?”
Hadan Gula ngồi thẳng lại trên lưng ngựa. Bằng giọng đè nén các xúc cảm mãnh liệt và hắn trả lời, “ông nội con được tất cả mọi người yêu mến. Ông nội con đã làm hàng hà sa số việc tốt. Khi nạn đói xảy ra không phải là vàng của ông nội con đã mua ngũ cốc từ Ai Cập, và không phải chính thương đoàn của ông nội con đã mang về Damacus và chia sẻ cho dân chúng, và do vậy không người nào bị chết đói? Bây giờ ông lại nói ông nội con không là gì cả nhưng chỉ là một nô lệ bị khinh khi ở Babylon.”
“Nếu như ông nội con đã chấp nhận số phận nô lệ ở Babylon, thì ông ấy có thể đã bị khinh khi, nhưng khi, bằng chính nổ lực của mình, ông nội con đã trở thành một người trọng yếu ở Damacus, các Thần Linh đã thật sự tha thứ cho các sự bất hạnh của ông nội con và đã vinh danh ông nội con bằng sự kính trọng,” Sharru Nada trả lời.
“Sau khi nói cho ta biết ông ấy là một nô lệ,” Sharru Nada đã tiếp tục, “ông ấy đã giải thích là ông ấy rất nóng lòng mua lại sự tự do của mình. Bây giờ ông ấy đã có đủ tiền để mua tự do của mình thì ông ấy đã lo âu không biết phải làm gì. Ông ấy không còn bán được nhiều hàng hóa như trước và đã sợ hãi không muốn mất đi chỗ nương tựa nơi ông chủ của ông ấy.”
“Ta đã phản đối sự lưỡng lự của ông nội con: ‘Đừng bám víu vào ông chủ của ông nữa. Hãy lấy lại một lần nữa cảm giác của một người tự do. Hành động như một người tự do và thành công như một người tự do! Hãy quyết định là ông muốn làm gì nhất và việc làm sẽ giúp ông được thành tựu!’ Ông nội con tiếp tục hành trình của mình và nói cho ta biết là rất cám ơn ta đã làm cho ông ấy thấy nhục nhã vì sự hèn nhát của mình. [2]”
“Một ngày kia ta đi ra khỏi các cổng thành một lần nữa, và đã ngạc nhiên khi thấy một đám người rất đông tụ tập ở đó. Khi ta hỏi một người xin giải thích cho ta biết chuyện gì đang xảy ra, ông ta trả lời: ‘Ông đã không nghe à? Một nô lệ bỏ trốn đã giết chết một trong các cận vệ của Hoàng Đế, và đã được mang ra trước ánh sáng pháp luật, và ngày hôm nay hắn sẽ bị roi quất cho đến chết vì tội ác của hắn. Ngay cả Hoàng Đế cũng sẽ đến đây.’”
“Thiên hạ đứng dày đặc gần chỗ tù nhân bị trói, ta đã sợ không dám đến gần vì khay bánh của ta có thể bị hư hao. Do đó, ta đã trèo lên một bức tường chưa xây xong và nhìn qua đầu của những người ở đó. Ta đã may mắn được nhìn tận mắt Hoàng Đế Nebuchadnezzar khi ngài đến trên chiếc xe nạm vàng của ngài. Chưa bao giờ ta được thấy gì vĩ đại hơn như vậy, những chiếc áo choàng được trang trí bằng vàng và nhung.”
“Ta đã không thể thấy sự đánh đập nhưng ta đã có thể nghe những tiếng la hét inh tai của người nô lệ tội nghiệp. Ta đã lan man suy nghĩ không biết làm sao mà một người quý phái đẹp trai như Hoàng Đế của chúng ta có thể chịu được cảnh tượng đau khổ như vậy, nhưng khi ta nhìn thấy ngài đùa giỡn cười cợt với những hoàng thân của ngài, ta đã biết ngài rất tàn ác và đã hiểu được tại sao những nô lệ phải làm những công việc vô nhân đạo như xây tường thành.”
“Sau khi người nô lệ kia chết, xác chết của anh ta được treo lên một cột gỗ bằng sợi dây thừng cột vào chân của anh ta để mọi người có thể nhìn thấy. Khi đám đông thưa dần, ta đã đến gần hơn. Trên bộ ngực lông lá, ta đã thấy vết xâm, hai con mãng xà quấn nhau. Người chết là Cướp Biển.”
“Lần tới khi ta đã gặp Arad Gula ông ấy là người đã thay đổi. Đầy nhiệt tình hăng say ông ấy đã chào ta: ‘Nhìn này, người nô lệ mà cậu biết bây giờ là người tự do. Những lời cậu nói với ta như có phép mầu vậy. Tôi bán hàng được nhiều hơn và lợi nhuận của tôi cũng tăng lên. Vợ của tôi vui mừng khôn tả. Cô ấy là một phụ nữ tự do, cháu gái của ông chủ tôi. Cô ấy khát khao mong muốn là chúng tôi đến một thành phố khác sinh sống, nơi không có người nào biết trước đây tôi là nô lệ. Như vậy các con của chúng tôi sẽ không bao giờ cảm thấy bị nhục nhã vì nỗi bất hạnh của cha chúng. Việc làm đã trở thành một trợ thủ đắc lực nhất của tôi. Nó đã giúp tôi lấy lại sự tự tin và khả năng buôn bán của tôi.’”
“Ta đã rất vui vẻ vì ta đã có thể dù rất nhỏ, đáp lại sự động viên mà ông nội con đã cho ta trước đây.”
“Một buổi chiều kia bà Swasti đã đến tìm ta với sự âu lo khôn cùng: ‘Ông chủ của cậu đang gặp khó khăn. Tôi lo lắng cho ông ấy. Vài tháng trước đây ông ấy đã mất thật nhiều tiền ở các sòng bài. Ông chủ chưa trả tiền ngũ cốc và tiền mật ong cho người nông dân. Ông chủ cũng chưa trả tiền cho người cho vay. Họ đang giận dữ và đe dọa ông chủ.’”
“‘Tại sao chúng ta phải để ý đến sự ngu xuẩn của ông chủ. Chúng ta không phải là người chịu trách nhiệm cho ông ấy,’ ta đã ích kỷ trả lời.”
“‘Thằng ngu, cậu không biết gì hết. Ông chủ đã đưa quyền sở hữu cậu cho người cho vay tiền để mượn tiền mua cậu. Theo luật pháp người cho vay được quyền sở hữu cậu và bán cậu. Tôi không biết phải làm gì. Ông ấy là ông chủ tốt. Tại sao? Ôi, tại sao, tai họa lại xảy đến với ông chủ?’”
“Sự sợ hãi của bà Swasti không phải vô căn cứ. Trong khi ta đang làm bánh vào buổi sáng hôm sau, người cho vay đã trở lại với một người mà ông ta gọi là Sasi. Người ngày nhìn kỹ ta, và nói ta cũng được việc.”
“Người cho vay tiền không đợi ông chủ ta trở về nhưng bảo với bà Swasti là nói với ông chủ là ông ta đã mang ta đi. Chỉ có một cái áo trên người và túi tiền cột chặc an toàn trên thắt lưng ta, ta đã bị gấp gáp dẫn đi trước khi làm xong bánh.”
“Ta bị cuốn khỏi các hy vọng tha thiết nhất của ta như một cơn bão tố đã giật cây từ trong rừng và quăng nó xuống biển cả cuồng phong. Một lần nữa bài bạc và rượu chè đã gây tai họa cho ta.”
“Sasi là một người đần độn, thô lỗ. Trong khi hắn dẫn ta băng qua thành phố, ta kể cho hắn nghe những công việc hữu ích ta đang làm cho Nana-naid và ta đã nói ta hy vọng sẽ phục vụ hữu hiệu cho hắn ta. Câu trả lời của hắn không khích lệ chút nào.”
“‘Tao không cần mày làm gì đâu. Chủ tao cũng chả cần. Hoàng Đế ra lệnh cho chủ tao đưa tao đi xây một phần của Kênh Đào Lớn. Chủ ra lệnh cho Sasi mua thêm nô lệ, làm việc cật lực và hoàn thành nhanh chóng. Hừ, làm như thế nào để có thể hoàn tất một công trình lớn như vậy nhanh chóng được?’”
“Hãy tưởng tượng một sa mạc không bóng cây nào cả, chỉ có những bụi cây thấp lè tè và mặt trời cuồng nộ nóng như đổ lửa làm cho nước trong thùng nóng đến nỗi bọn ta không thể uống được. Hãy tưởng tượng những hàng người, đi xuống những lòng kênh sâu thẳm và kéo lê những cái giỏ nặng nề bụi bậm theo những con đường mềm, đầy bụi lên trên từ sáng cho đến chiều. Hãy tưởng tượng các bữa ăn được đổ trong máng và bọn ta ăn như những con heo vậy. Bọn ta đã không có lều, không có rơm để làm giường. Đó là chỗ làm mới của ta. Ta đã chôn túi tiền của ta ở một nơi được đánh dấu trước, băn khoăn không biết ta sẽ đào nó lên một lần nữa hay không.”
“Lúc đầu ta làm việc hăng say, nhưng với thời gian chậm chạp trôi qua, ta cảm thấy bị xuống tinh thần. Và lên cơn sốt vì nhiệt độ hành hạ cơ thể rã rời của ta. Ta không còn muốn ăn uống nữa và khó khăn lắm ta mới nuốt trôi những miếng thịt cừu và rau quả. Buổi tốt ta trăn trở buồn rầu không ngủ được.”
“Đau khổ tột cùng, ta đã băn khoăn không biết là Zabado đã có kế hoạch tốt nhất hay không, lẫn tránh và không gẫy lưng vì làm việc. Lúc đó ta nhớ lại lần cuối ta gặp ông ấy và đã biết rằng kế hoạch của ông ấy không tốt.”
“Ta đã nghĩ về Cướp Biển và sự cay đắng của ông ta và tự hỏi có thể tốt hơn hết là nên đánh trả và chém giết. Ký ức về xác chết đẩm máu của ông ta đã nhắc nhở cho ta biết là kế hoạch của ông ta cũng vô dụng.”
“Lúc đó ta nhớ lại lần cuối cùng ta gặp Megiddo. Hai bàn tay của ông ấy chai cứng vì làm việc cực nhọc nhưng ông ấy được thanh thản trong lòng và trên khuôn mặt đầy vẻ hạnh phúc. Phương pháp của ông ấy là phương pháp tốt nhất.”
“Mặc dù ta cũng hăng say làm việc như Megiddo; ông ấy không thể nào làm việc hăng say hơn ta. Tại sao việc làm của ta không mang lại cho ta hạnh phúc và thành công? Có phải việc làm đã mang lại hạnh phúc cho Megiddo, hay là hạnh phúc và thành công chỉ là điều ngẩu nhiên không chắc chắn? Có phải là ta phải làm việc suốt đời ta và không bao giờ có được những gì ta muốn, không bao giờ có được sự thành công và hạnh phúc? Tất cả những câu hỏi này nhảy múa trong đầu ta và ta đã không có được câu trả lời. Thật vậy, ta vô cùng bối rối.”
“Một vài ngày sau đó, khi mà ta gần như không còn chịu đựng được nữa, và các câu hỏi của ta vẫn chưa được trả lời, Sasi gọi ta đến. Ông chủ ta đã gửi một người đưa tin gọi ta về Babylon. Ta đã đào cái túi quý giá của ta lên, phủ lên ta những gì còn lại của chiếc áo choàng rách nát và lên đường.”
“Trên đường đi, cùng những ý nghĩ là bão tố đã cuốn ta đi khắp nơi cứ chạy qua bộ não đang suy nghĩ bồn chồn của ta. Hình như ta chính là hiện thân của bài hát kỳ quặc từ Harroun, nơi chôn nhau cắt rốn của ta:”
“Dọa nạt người ta như một cơn gió lốc,
Lùa người ta đi như một cơn dông tố,
Không ai biết họ đi đâu,
Không ai đoán được số phận của họ.”
“Có phải số phận của ta là luôn bị trừng phạt vì những điều ta không biết là gì? Những đau khổ và thất vọng mới nào đang đợi ta?”
“Khi chúng tôi đi vào sân sau của nhà chủ ta, hãy tưởng tượng nỗi ngạc nhiên của ta khi ta thấy Arad Gula đang đợi ta ở đó. Ông ấy giúp ta xuống ngựa và đã ôm ta như một người anh em lâu ngày mới gặp lại.”
“Trong lúc chúng ta đi đường, ta sẵn sàng theo ông nội con như một nô lệ theo chủ của hắn, nhưng ông nội con đã không cho phép ta làm như vậy. Ông nội con đặt tay lên vai ta và nói, ‘ta săn tìm cậu tất cả mọi nơi. Khi ta gần bỏ cuộc, ta đã gặp bà Swasti bà ấy kể cho ta nghe về người cho vay tiền, ông ấy chỉ ta đến người chủ quý tộc của cậu. Thật khó thương lượng với ông ta, và ông ta đã bắt tôi trả giá cắt cổ, nhưng cậu đáng với giá đó. Triết lý sống của cậu và cách buôn bán của cậu là động cơ thúc đẩy ta đến thành công mới này.’”
“‘Triết lý sống của Megiddo, không phải của tôi,’ ta ngắt lời.”
“‘Của Megiddo và của cậu. Ta cám ơn cả hai người, chúng ta đi qua Damacus và ta cần cậu làm một người cộng sự. Nhìn đây,’ ông nội con la lên, ‘chỉ một chốc nữa thôi cậu sẽ là người tự do!’ Trong lúc nói ông nội con lấy từ dưới áo ra văn bản đất nung xác nhận quyền sở hữu của ông nội con đối với ta. Ông nội con đưa nó lên khỏi đầu và quẳng nó xuống mặt đường sỏi đá, nó vỡ ra hàng trăm mảnh. Với niềm hân hoan vui sướng ông nội con giẫm những mảnh vụn cho đến khi chúng thành cát bụi.”
“Những dòng lệ biết ơn trào ra mắt ta. Ta đã biết ta là người may mắn nhất Babylon.”
“Việc làm, con thấy không, vào thời gian đen tốt nhất của cuộc đời ta, đã chứng minh được là người bạn tốt nhất của ta. Sự hăng hái làm việc của ta đã cứu vãn ta không bị bán vào đoàn nô lệ xây tường thành. Nó cũng đã gây ấn tượng tốt với ông nội con. Ông ấy đã chọn ta làm người cộng tác.”
Lúc đó Hadan Gula đã hỏi, “Có phải việc làm là chìa khóa bí mật của ông nội con để có được những đồng tiền vàng không?”
“‘Nó đã là chìa khóa duy nhất ông nội con đã có khi ta biết ông nội con lúc đầu,’ Sharru Nada đã trả lời. ‘Ông nội con thích làm việc. Các Thần Linh đã tán thưởng các nỗ lực của ông nội con và đã ban thưởng hào phóng cho ông ấy.’”
“‘Con bắt đầu hiểu,’ Hadan Gula trầm tư phát biểu. ‘Việc làm đã lôi cuốn những người bạn của ông nội con, những người đã khâm phục tính cần cù và thành công mà việc làm mang lại cho ông nội con. Việc làm đã mang lại cho ông con các thanh danh mà ông con đã có ở Damacus. Việc làm đã mang lại cho ông con tất cả những vật chất mà con thích. Và con đã nghĩ việc làm chỉ dành cho nô lệ.’”
“‘Cuộc sống có rất nhiều thú vui để ta hưởng thụ,’ Sharru Nada bình luận. ‘Mỗi niềm vui có chỗ riêng của nó. Ta hài lòng vì việc làm không chỉ dành riêng cho nô lệ. Nếu như việc làm chỉ dành riêng cho nô lệ thì ta sẽ bị tướt mất niềm vui to lớn nhất của mình. Ta thích rất nhiều thứ nhưng không có gì bằng việc làm.’”
Sharru Nada và Hadan Gula cưỡi ngựa dưới bóng của những tường thành cao vời vợi đến những chiếc cổng khổng lồ, bằng đồng của Babylon. Khi họ đến gần cổng các lính gác đã đứng nghiêm chỉnh và kính cẩn chào một công dân danh dự vào thành. Ngẩng cao đầu Sharru Nada dẫn đầu thương đoàn to lớn qua cổng và tiến vào các con đường trong thành phố.
“Lúc nào con cũng hy vọng được trở thành một người như ông nội con.” Hadan Gula thú nhận. “Trước đây con đã không bao giờ được biết ông nội con là người như thế nào. Ông đã cho con biết điều này. Và bây giờ con hiểu, con càng khâm phục ông nội con hơn và kiên quyết muốn được như ông nội con. Con sợ rằng con sẽ không bao giờ đền đáp được công của ông đã cho con biết chìa khóa thật dẫn đến thành công của ông nội con. Kể từ hôm nay, con sẽ sử dụng chìa khóa của ông nội con. Con sẽ bắt đầu thật khiêm tốn như ông nội con vậy, việc đó phù hợp với thân phận của con hơn kim cương và áo quần sang trọng.”
Nói xong Hadan Gula đã gỡ những đôi bông tai lòe loẹt ra khỏi tai hắn và những chiếc nhẫn ra khỏi các ngón tay của hắn. Xong hắn đã ghì cương ngựa lại, hắn tụt lại đằng sau và với niềm kính trọng vô biên hắn theo sau người dẫn đầu thương đoàn.
[1] Những kiến trúc nổi tiếng của Babylon cổ, tường thành, đền đài, vườn hoa treo và những con kênh đào vĩ đại được xây dựng bằng xương máu của nô lệ, phần đông là tù binh chiến tranh, điều này giúp giải thích tại sao họ bị đối xử thật vô nhân đạo. Lực lượng khổ sai này cũng có rất nhiều công dân Babylon và các tỉnh chung quanh, những người này bị bán làm nô lệ vì họ đã gây ra tội ác hoặc gặp khó khăn về tài chánh. Một tục lệ phổ thông cho phép những người đàn ông dùng chính bản thân họ, vợ họ, hoặc con họ, làm vật thế chân để bảo đảm là họ sẽ trả tiền đã mượn, thỏa mãn các phán quyết của luật pháp hoặc những nghĩa vụ khác. Trong trường hợp họ không trả được, những người bị đưa ra thế chấp bị bán làm nô lệ. Chú thích của tác giả.
[2] Những tập tục nô lệ ở Babylon cổ, mặc dù đối với chúng ta chúng có vẻ mâu thuẩn, nhưng chúng được luật pháp giám sát rất gắt gao. Thí dụ như, một nô lệ có thể làm chủ bất cứ tài sản gì, ngay cả làm chủ các nô lệ khác và ông chủ của anh ta không có quyền gì đối với các tài sản này. Các nô lệ đã được tự do kết hôn với những người không phải là nô lệ. Con cái của những người mẹ tự do là người tự do. Hầu hết các nhà buôn trong thành phố là nô lệ. Rất nhiều người trong bọn họ làm ăn chung với các ông chủ của họ và chính họ cũng rất giàu có. Chú thích của tác giả.
Việt Nam: Văn Hóa, Chính Trị 